마라타 국가의 탄생은 혁명적인 사건입니다. 마라타족은 인도 역사의 중세 이전 시대에 정치적, 문화적 활동에서 밝은 전통을 가지고 있었습니다. 그 당시 그는 Devagiri의 Yadavas 아래에서 국가 측을 지원했습니다. Alauddin 시대에 그의 독립은 Yadav Ramchandradev의 몰락으로 파괴되었지만 40년 후에 그는 다시 Bahmani 왕국과 나중에 후속 술탄국에서 중요한 역할을 맡았습니다. 17세기에 차트라파티 시바지 라제 보살레(서기 1630-1680년)는 인도 서부의 민족 국가로서 마라타 제국의 기초를 놓았습니다.
마라타의 키로 인해
지리적 영향: 첫째, 마하라슈트라의 지리는 마하라슈트라 사람들의 성격과 역사를 형성하는 데 깊은 영향을 미쳤습니다. 마라타 국가는 양면이 산맥으로 둘러싸여 있습니다. Sahyadri는 북쪽에서 남쪽으로 뻗어 있고 Satpura와 Vindhya는 동쪽에서 서쪽으로 뻗어 있습니다. Narmada 강과 Tapti 강이 보호합니다. 쉽게 방어할 수 있는 언덕 요새가 많이 있었습니다. 마라타국이 기병의 일격은 물론이고 1년 동안 공격을 받아도 함락되지 못한 이유가 바로 이것이다. 나라의 거칠고 척박한 땅, 불규칙하고 부족한 강수량, 빈약한 농업 수단으로 인해 마라타족은 쾌락과 게으름의 악덕에서 구원받았고, 그들에게 자립심, 용기, 인내, 완고함을 부여했고, 거친 정직성, 사회적 평등의식, 그리고 결과적으로 인간으로서의 명성에 대한 자부심을 키우는 것입니다.
개혁자들의 영향: Eknath, Tukaram, Ramdas 및 Vamana Pandit과 같은 마라타 종교 개혁가들은 일반적으로 정치 혁명이 될 신에 대한 헌신, 인간 평등 및 노동의 명성과 같은 원칙을 전파함으로써 이 지역에 르네상스 또는 자각의 씨앗을 심었습니다. 그 배경을 제시하고, 그의 등장에 대한 전조를 제시한다. Shivaji의 전문가 Ramdas Samarth는 동포들의 마음에 깊은 영향을 미쳤습니다. 그는 수도원의 제자들과 그의 유명한 작품 '다스보드'를 통해 사회 개혁과 국가 부흥의 이상을 고취했습니다.
문학 및 언어 통합: Maharashtra의 Lals는 문학과 언어를 통해 또 다른 단결의 유대를 얻었습니다. 종교 개혁가들의 경건한 노래는 마라티어로 작성되었습니다. 그 결과, 15세기와 16세기에 강력한 마라티 문학이 발전했고, 이는 국민들에게 고귀한 열망을 불러일으켰습니다. 따라서 17세기 마하라슈트라에서는 Shivaji가 정치적 통일성을 제공하기 전에도 언어, 종교 및 생활의 독특한 통일성이 확립되었습니다. 국민 단결에서 부족한 점은 시바지(Shivaji)의 민족 국가 설립, 그의(시바지의 아들) 휘하의 델리 침략자들과의 오랜 투쟁, 그리고 페슈와(Peshwas) 휘하의 카스트 제국의 확장으로 인해 보완되었습니다.
정치적 상황; 바마니 술탄국이 몰락하던 당시 무굴제국은 전성기였습니다. 이 광대한 제국은 반란과는 거리가 멀고 사치에 둘러싸여 있었습니다. 당시 샤 자한(Shah Jahan)이 통치하고 있었고 아우랑제브(Aurangzeb) 왕자는 데칸(Deccan)의 수베다르(Subedar)였습니다. 바마니의 가장 강력한 후계 국가는 비자푸르(Bijapur) 왕국과 골콘다(Golconda) 왕국이었다. Shahaji는 Ahmednagar의 술탄을 섬기는 승마자로서의 삶을 시작했습니다. 점차적으로 그는 그 주에서 많은 영토를 획득했으며 Nizam Shahi 통치의 마지막 몇 년 동안 그는 왕을 만드는 사람이 되었습니다. 그러나 Shah Jahan이 Ahmednagar를 합병한 후, 1636년에 Shahji는 Bijapur 주에서 일자리를 얻었습니다. 그리고 Ahmednagar 왕국의 하인으로 보유했던 Poona의 옛 Jagir 외에도 Karnataka에서 광범위한 Jagir을 얻었습니다. 따라서 마라타족은 데칸 술탄국에서 일하면서 정치적, 군사적 통치에 대한 사전 경험도 얻었습니다.
시바지의 초기 생애
Shivaji는 Shahji Bhosle의 첫 부인에게서 태어났습니다. 지자바이(라즈마타 지자우) 서기 1630년 2월 19일 Junnar 근처 Shivner 언덕 요새의 자궁에서 일어났다. Shivaji와 그의 어머니 Jijabai를 할아버지 Kondev라는 브라만의 후견하에 남겨두고 Shahji는 그의 두 번째 아내 Tukabai Mohite와 함께 그의 jagir로갔습니다. 그의 어린 시절은 Rajaram, Gopal, 성도 및 Ramayana, Mahabharata의 이야기와 satsangs에서 보냈습니다. Jijabai는 남편으로부터 무시당했지만 Shivaji의 삶을 만드는 데 그녀의 영향력은 매우 중요했습니다. 그는 자녀의 마음 속에 고대 시대의 용기, 자비로운 충성심, 용기를 채웠습니다. Shivaji가 공식적인 문학 교육을 받았는지 여부는 알려지지 않았지만 그는 용감하고 용감한 군인이었습니다. 그는 서기 1640년 5월 14일 Poona의 Lalmahal에서 Saibai Nimbalkar와 결혼했습니다. 완료되었습니다.
그의 어머니 쪽에서는 Devgiri의 Yadavas라고 주장했고, 그의 아버지 쪽에서는 Mewar의 Veer Sisodis의 후손이라고 주장했습니다. 이처럼 자랑스러운 혈통이라는 느낌과 초기 훈련 및 수행원의 영향력이 함께 젊은 마라타 군인의 독립 국가 건설에 대한 열망을 불러일으켰습니다. 그는 스스로 자유로운 삶을 선택했습니다. 이 삶은 위험으로 가득 차있었습니다. 그는 후원자 Kondev의 조언에 따라 Bijapur 술탄 봉사를 거부했습니다. 당시 비자푸르 왕국은 상호 갈등과 외세의 침략을 겪고 있었습니다. 그러한 제국의 술탄을 섬기는 대신, 그는 비자푸르에 맞서 마발라스를 조직하기 시작했습니다. 그는 모든 카스트의 사람들에게 Mavla라는 이름을 부여하여 Maval 지역을 조직했습니다. 나중에 Mavalas의 협력은 Sher Shah Suri에 대한 아프가니스탄의 지원만큼 Shivaji에게 중요한 것으로 입증되었습니다.
데칸 술탄국의 약화와 북부 왕실 파견대의 장기간 전쟁은 마라타 세력의 부상에 크게 기여했습니다. 당시 Bijapur는 Mughals의 상호 갈등과 침략으로 어려움을 겪었습니다. 비자푸르의 술탄 아딜샤(Adilshah)는 그의 군대를 많은 요새에서 제거하고 그들을 지역 통치자나 봉건제에게 넘겨주었습니다. 아딜샤가 병에 걸리자 비자푸르에 혼란이 닥쳤고 시바지는 그 기회를 이용해 비자푸르에 입성하기로 결정했다.
요새 통제
서기 1646년 토란 요새에 있는 시바지 오른쪽 토란 요새는 푸나 남서쪽으로 30km 떨어진 곳에 있었다. 이 후 Shivaji는 조상 소유자 또는 Bijapur의 지역 관리로부터 강제, 뇌물 또는 속임수로 많은 요새를 점령했습니다. 그는 술탄 아딜샤에게 첫 번째 Qiladar보다 더 나은 금액을 지불할 준비가 되었으며 이 지역을 그에게 넘겨야 한다는 소식을 보냈습니다. Adilshah는 신하들의 조언에 따라 Shivaji를 그 요새의 군주로 삼았습니다. 그 요새에서 발견된 재산으로 시바지는 요새를 강화하고 10km 떨어진 라지가르 요새도 점령했습니다.
Adilshah는 Shivaji 제국의 확장 정책에 대해 알게 되었을 때 Shahaji Raje에게 아들을 통제하라고 조언했습니다. Shivaji는 아버지를 돌보지 않고 아버지의 영토 관리를 인수하고 정기 임대료 지불을 중단했습니다. Rajgarh 이후 그는 Chakan과 Kondana의 요새를 점령했습니다. 콘다나(Kondana)를 점유하는 동안 그는 뇌물을 지불해야 했습니다. Kondana를 점령한 후 Sinhagad로 명명되었습니다. Shahaji Raje는 Poona와 Supa의 jagirdari를 받았으며 Supa의 요새는 그의 친척 Baji Mohite의 손에있었습니다. Shivaji Maharaj는 밤에 Supa 요새를 공격하여 요새를 점령하고 Baji Mohite를 Karnataka의 Shahaji Raje에게 보냈습니다.
이때 푸란다르(Purandar) 요새가 무너지고 요새 계승권을 놓고 그의 세 아들 사이에 싸움이 벌어졌습니다. Shivaji는 두 형제의 초청으로 Purandar에 도착했고 외교를 통해 모든 형제를 포로로 잡았습니다. 이런 식으로 Purandar 요새에 대한 그의 권위도 확립되었습니다. 지금까지의 사건에서 Shivaji는 어떤 전쟁도 할 필요가 없었습니다. 서기 1647년까지 그는 또한 차칸(Chakan)에서 니라(Nira)까지 땅의 대군주가 되었습니다. 그는 또한 몇 가지 새로운 요새를 건설했습니다. 따라서 그들은 일련의 긴 언덕 요새로 보호되는 상당한 부동산을 보유했습니다. 군사력이 증가하자 시바지는 평원으로 들어갈 계획을 세웠습니다.
Shivaji는 Abaji Sonder 휘하의 기병대를 구성했습니다. 지도력하에 Konkan에 대항하여 군대를 보냈습니다. Abaji는 Konkan을 포함한 9개의 다른 요새를 점령했습니다. 이 외에도 Tala, Mosmala 및 Raiti의 요새도 Shivaji의 지배를 받았습니다. 약탈당한 모든 재산은 라이가드에 안전하게 보관되었습니다. Kalyan의 주지사를 해방시킨 후 Shivaji는 Colaba로 이동하여 추장들을 선동하여 외국인과 전쟁을 벌였습니다.
비자푸르의 술탄은 이미 시바지의 행동에 분노했습니다. 그는 배신적인 조수 Baji Ghorpade의 도움으로 Shivaji의 아버지를 투옥했습니다. Bijapur의 두 족장의 중재 후 Shahaji는 Shivaji를 통제하겠다는 조건으로 석방되었습니다. Shivaji는 Bijapur에 대한 공격을 몇 년 동안(1649-1655 AD) 연기해야 했습니다. 그는 이 시간을 자신의 군대를 조직하고 정복한 영토를 통합하는 데 사용했습니다.
샤지의 해방 조건에 따르면 시바지는 비자푸르 지역을 공격하지 않았지만 남서부에서 세력을 강화하려고 했습니다. 이 순서에서 Jawali 왕국은 방해가 되고 있었습니다. 왕국은 사타라의 북서쪽 끝, 바마 강과 크리슈나 강 사이에 위치해 있었습니다. Raja Chandrarao Jawali의 More는 Bijapur의 술탄과 동맹을 맺었습니다. 서기 1656년 1월, 시바지는 군대를 이끌고 자와리를 공격하고 요새를 점령했습니다. 이 Shivaji는 그 요새에 저장된 8년의 재산을 얻었습니다. 이 외에도 많은 Maval 병사들도 Shivaji의 군대에 합류했습니다. 이때까지 Shivaji의 유산과 수익은 두 배 이상 증가했습니다.
자히루딘 무하마드 바바르
무굴족과의 첫 만남, 서기 1657년
무굴족과의 첫 만남은 서기 1657년에 일어났습니다. 당시 Aurangzeb 왕자, 이때 Aurangzeb과 그의 군대는 Bijapur를 공격하고있었습니다. 이를 이용하여 Shivaji는 Ahmednagar와 Junnar의 Mughal 지역을 공격하고 Junnar 도시를 약탈했습니다. 이로 인해 Aurangzeb은 Shivaji에게 화를 냈고 Shah Jahan의 명령에 따라 Bijapur와 조약을 맺었습니다. 시간이 거꾸로 흐르는 것을 보고 Shivaji도 그의 복종을 받아들였습니다. Aurangzeb은 Shivaji를 결코 믿지 않았지만 Shah Jahan이 병에 걸리고 북쪽에 그의 존재가 필요하게 되었기 때문에 조약을 맺었습니다.
Konkan에 대한 권리
남인도에서 Aurangzeb의 부재와 Bijapur의 격동적인 정치적 상황을 이용하여 Shivaji는 Janjira를 침공하고 South Konkan을 점령하고 포르투갈의 Daman으로부터 연간 세금을 징수했습니다. 그는 Kalyan, Bhiwani 및 Mahuli에 해군 기지를 건설하고 남쪽의 Mahd에 도달했습니다. 이때 Shivaji는 40개 요새의 소유자가 되었습니다.
비자푸르의 내전
비자푸르 술탄 내분과 즉각적인 무굴 침공은 무료였습니다. 한동안. 그는 시바지의 권력과 서기 1659년 초에 저명한 족장이자 압둘라 바타리 장군(아프잘 칸)을 파괴할 계획을 세웠습니다. Shivaji를 상대로 거대한 군대가 파견되었습니다. Tuljapur의 사원을 파괴한 Afzal Khan은 Satara에서 북쪽으로 30km 떨어진 Shirwal 근처에 왔지만 Shivaji는 Pratapgarh 요새에 남아있었습니다. Afzal Khan은 그의 메신저 중 한 명을 Maratha Brahmin Krishnajibhaskar Kulkarni에게 보냈습니다. 조약 협상을 위해 파견되었습니다. Shivaji는 Krishnajibhaskar와 그의 메신저 Gopinith에게 적절한 존경심을 표함으로써 그의 궁정에 머물게 했습니다. 상황을 파악하기 위해 Afzal Khan에게 보냈습니다. Gopinath와 Krishnajibhaskar에서 Shivaji는 Afzal Khan이 조약을 계획하여 Shivaji를 포로로 잡고 싶어한다고 느꼈습니다. 이로 인해 Shivaji는 경계하게 되었습니다. 그는 전쟁에 대한 대가로 아프잘 칸에게 귀중한 선물을 보냈고, 그리하여 아프잘 칸이 조약을 협상하도록 설득했습니다. 두 사람이 조약 현장에서 만났을 때 Afzal Khan은 단검으로 Shivaji를 공격했고 Shivaji는 방어를 위해 그의 옷에 숨겨진 jhilam (호랑이)으로 Afzal Khan을 죽였습니다. 그는 숨어 있던 군대의 도움으로 지도자가 없는 비자푸르 군대를 물리치고 그 진영을 약탈했다.
카피 칸(Khafi Khan)과 더프 시바지(Duff Shivaji)는 아프잘(Afzal)을 살해한 혐의로 기소되었습니다. 그의 견해에 따르면 Afzal은 이전에 Shivaji를 공격하려고 시도하지 않았습니다. 마지막으로, 그들은 아프가니스탄의 보호를 받지 못하고 있습니다. 그의 대법관은 비자푸르의 세나피티의 크럼프의 범죄입니다. 스칼린 카논(팩토리온)이 이티하스카론의 이메일을 보냈습니다.
이것은 남부 지역의 공산당과 콜하퍼 질레에 관한 것입니다. 7월 1일, 1660년. 파나할라에서 그 사람은 자신이 아니었습니다. 시바지 상트가 추케에 대해 이야기하고 있는데, 중앙 관리인이 자신의 차에 대해 이야기하고 있습니다. Carnatak은 암살자의 비자푸르 술탄인 샤하지의 무슈타타와 함께 조 압브와 비자푸르에 의해 통치되었습니다. 이것은 1662년에 Shiwaji의 이야기였습니다. 바로 알파카라인입니다. इस इस के अनुस र र उत효야 में कल 효치 용고 से독용 액어치 용액 액용기 용용용 용액 용용용 용액 용용하여 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용용 용용용용 용용용용용 용용 용용용용 용용용용용용 용용용용용용용용 용용 용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용 용액 용용 용용 용 용 레이광 R Rantst को वतंत वतंत거나 स श 효치 용고 .
글과 내용
이런 일이 발생하면 네 이 보고서는 남부의 어머니 샤샤스타에게 알려졌습니다. 샤샤는 전혀 생각하지 않았는데, 차콘은 리아와 마라톤의 죽음에 대해 걱정했습니다. 두 전쟁은 1663년 4월 15일에 전쟁에 의해 확정되었습니다. 350마블론이 무글 사베다르 샤시스타와 함께 추격당했습니다. 샤시타와 아이가 니클라를 비난했고, 결국 그 아이는 자신의 친구인 에반스에게 화를 냈습니다. 그는 죽었습니다. 시바지 학교 신하가치의 파슈바르티는 계속해서 진행되었습니다. 이 사하스파르타는 시바지의 대변인이 될 것이라고 말했습니다. 그리고 샤샤다의 무심이 사망했고 샤샤다가 방갈에 대해 이야기했습니다. 그 사람.
서식의 루트(1664년)
이것은 당신의 이야기와 관련하여 안녕하십니까? 1664년 1월 20일 레이커에서 1. 그 여자는 공식적으로 공식적으로 다음과 같은 일을 겪었습니다. 지금은 그렇지 않습니다. 크롱키는 자신의 잘못으로 인해 자신의 잘못을 인정할 수 없습니다. . 그의 측근은 인도 이슬람교도들과 함께 자네의 명령을 받았다고 밝혔습니다. 머라이어 나이크는 밀리에게 좋은 소식을 전했습니다. 영국과 독일 공작소는 키아와 루테 자네를 보호하지 않습니다. 이 헤타나는 더 이상 영어로 설명되지 않습니다.
Shibaji의 루트에서 In Hoker가 설명하는 내용은 1665년에 이루어졌습니다. Amber의 Raja Jusinh와 Diller는 Dackn과의 싸움에 대해 이야기했습니다. 예. 그는 비자푸르 술탄, 유럽 국가 및 호테 사만톤의 쇼그 레커 시와지와 같은 인물을 맡았습니다. 시바지의 지도자 또는 형제는 그녀가 죽임을 당할 때까지 자신의 책임을 다할 것입니다. 내부에 있는 아이리 휴이는 자신의 잘못을 알고 있습니다. 여기에는 총리 세나빠티 마하드의 영예로운 왕도 포함되어 있습니다. Muglon은 Shiwaji의 왕이었으며 Lia와 함께했습니다. 전쟁에서 시바지 코 하니 호네 리그, 이슬리는 1665년 6월 22일 1. 이에 대해 책임을 다하겠습니다.
1665년 6월 22일자 문서
이 문서의 내용은 다음과 같습니다. 그래서 당신은 Warchick T입니다. 지금은 12월 12일입니다. 안녕하세요 갔다. 발라하트와 콩코의 지역에 있는 마일, 킨투는 40주 후 13주에 있습니다. 그래서. 이것은 알라바 시바지에서 5일 동안만 머글 세나의 분노와 분노는 파치 하자르 쉐와르 데네가 쫓겨날 때까지 이어졌습니다. 국왕은 국왕의 비자금으로 인해 차슈 에븐 세데슈무이 바살 카론에 이르렀습니다. 그는 백만 명에 이르렀습니다.
범위 내에서 확인된 내용은 Jeusinh Ne Shiwaji가 Purscar Avn에서 확인했다는 것입니다. 그의 말에 따르면 그의 보증의 내용은 다음과 같습니다. 에 그건 그렇고. 이 문서는 다음과 같이 설명되어 있습니다. 그래서 당신은 자신의 주장에 대해 자신의 의견을 밝히지 않았습니다. 다른 사람들의 무갈 싸움과 그의 다른 사람들이 머글의 행동에 대해 걱정하고 있습니다. 그런데, 연방정부가 에이브릴을 선택하거나 승인할 것이라고 합니다. 머라이어 나이크는 정말 그렇습니다. 밀커 준지라가 말했습니다. 조는 그의 시디 이름을 그대로 유지했습니다. 당신의 행동에 따르면, 당신은 자신의 스위코티에 대해 알고 있습니다. 죠티히온의 슈와슨과 아페네 니츠타의 동료인 레커가 아파네 샨티의 소식을 전했습니다 9 1666년 1월. 왜 그래? 그래.
무크 얼마 후, 그는 샹지의 머글 다바르에 의해 사망했습니다. '라자 ' 입니다.
그렇다면 나중에는 Hazary Mansb가 그를 체포할 것입니다. 이 문제는 유럽의 경제 상황에 따라 달라질 수 있습니다. 그래서 그들은 쿠브하커 시바지의 죽음을 맞이했습니다. 이것이 바로 샤샤샤의 차나챠르입니다. 이 문서는 1666년 8월 17일에 발표되었습니다. 강한> 그럼요. 쉔지 코 무라(Murara)는 일라하바드에 있는 대학의 비디오 제작자입니다. Rus는 1666년 11월 30일에 에반 텔가나에서 태어났습니다. 그래서 당신은 그렇게 생각합니다. 이것은 새로운 세대의 밀기아입니다. 그리고 주신이 그녀의 죽음에 대해 이야기했습니다.
이것은 3가지 버전과 시바지 무글론과 함께 샨티파워에 있습니다. 이 순간은 내부에서 Shason의 Songon Conrane에 대해 설명합니다. 1668 I. Shiwazi에서는 두 번째 바에 대해 무글론이 없습니다. 그 사람은 그의 왕이 아니며 그의 이름은 그의 출판물에 관한 것입니다. Lia와 Shiwaji의 문제로 인해 Chacan과 Suppa의 질라 로타가 사망했습니다. 나는 무글론의 보고서에 대해 잘 알고 있습니다.
1670년부터. 전쟁에서는 정말 그랬습니다. Muggal Subadar Shahamalm 과 그의 사하익 딜러 가 해변에 있는 것을 좋아했습니다. 이것은 정말 중요한 일이 될 것입니다. 1670년 10월. 내 말은 두 번째 바 루타 , 여기에는 아바브의 일이 포함되어 있습니다. तब तब मुगल मुगल प प प प효격 ंतों प 효치 용동 1672년. 내 말은 다음과 같습니다 그게 문제야.
이번 시간에 재무장관의 세부 사항이 발표되었습니다. Mugl Sena는 그의 평판에 따라 사망했습니다. 이것이 바로 이 순간에 대한 정보입니다. 그러나 이 사건은 Chibi-Crab이 1665년에 진행된 과정에서 발생했으며, Jinco는 1665년에 이루어졌습니다. Muglon에서 잠정적으로 였습니다.
푸시미 마하라티어는 국가에 대한 국가의 보호를 위해 노력하고 있습니다. 라나 차하. " इसी इसी ण ण ण उनके उनके र र Δ ■ ज십시오 य य में भी कई कई समस समस 효치 य आईं।용 " ब्राह्मणों ने शिवाजी के द्वारा किये गये जाने-अनजाने पापों की सूची बनाई, जिसमें भूलवश युद्ध के दौरान गोवध भी शामिल था। इसके प प र ■ दंड प -= 휴원 ध ध किय किय 식사 11,000 11,000 11,000의
शिव शिव क क 식사 례 례 례 례 16 जून, 1674 ई.
δlज ज십시오 के के के 12 दिन ब ब ब ही उनकी म 용추 क 용추 देह 용사 हो치치 용치용치치치치 4치치치 4 अक십시오. 1674 ई. को दुब दुब 식사 उनक उनक 식사 र 휴 휴 ज 례 응. एक एक वतंत효야 स श 효치어 용고 इस इस इस बीच 류 पु के सुल सुल 효치 त ने 용한 कोंकण विजय के के लिए अपने दो दो सेन सेन को भेज भेज치용 용어
दक दक में में दिग십시오
मुगलों के के के के त त십시오-पश십시오 में उलझे हने हने के के क क ण शिव 용추 जी 용추 용액 से से मुक효 증가용 액용기 용액용; 용어; 용액; उन्होंने गोलकुंडा के सुल्तान से मित्रता कर 1677-78 ई. " इनसे इनसे इनसे प उसकी उसकी효 관련 उन र र मद हें효율 स용; इसमें इसमें इसमें सौ सौ सौ औ는지 उन उन उन बीस बीस ल ल독어 용고 हूण 용추하여 용고 उनके उनके जीवन जीवन क क अंत तीन तीन सप सप 효치 त치 용고 की बीम बीम ी ी के ब 용추 4 अप십시오. 1680 ई. को 완료되었습니다.
शिवाजी का राज्य उत्तर में रामनगर (सूरत एजेंसी में आधुनिक धरमपुर राज्य) से लेकर दक्षिण में कारवार तक मोटे तौर पर संपूर्ण समुद्रतट के किनारे-किनारे फैला हुआ था। उनकी विजयों से उनके राज्य की सीमा के भीतर पश्चिम कर्नाटक आ गया, जो बेलगाँव से लेकर तुंगभद्रा नदी के किनारे तक फैला हुआ था। इन इन इन से विजयों विजयों मैसू मैसू는지는지 휴 ज क 효치 एक एक 용추 भ 용동 भी इनके इनके अंत अंत 용동
श के श 식사 हजह हजह पुत पुत पुत효야 में उत 효치 용고 क क치 युद 효치 (Shah Jahan의 아들들 사이에서 승계의 전쟁)
शिव 접한 क क क क효어 प 효치 관어 (Shivaji 's Administration)
∎ एक एक योग 효치 व स स사 증가; 용어;용;; " यद हें हें उन 효치 अपने치 용고 में प 염 관어 ंप शिक ष 효치 कुछ ख 용추 नहीं치치 용어 용어 용어 용액용 액용염 용용용 액용기 용용용 용액 용액 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용용 용용용용 용용 증가용용용용용용 용용 용용 용용용용 용용용용 용용용용용용용용용용용용용용 용액 용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용 용사 용 용용 용사 용 용 용포 용 용 용 R R R R 협절 으로성들은 यद उन उन 효어 अपने치 으로치서치서치서치서치서 (((( उन र शुक शुक होंने효사 होंने효치 염 कौटिल 효치 कौटिल को को 용동 स 접한> स गंग गंग गंग효야 भट ब효사 증가용치치;용 하여치 용어 용용용 용어 용용 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용어 용액 용액 용액 용용용 용액 용용용 용액 용용용 용용용 용용용 용용용 용용하여 경우 용용용용용용용용용용용용용용용용금액치 하여용용용용용용용용용용용용용용용용액; 용용용용용용용용용용용용용용용용금액용용용용용용용용용용용용용 증가 용용용용 용용용용용용용용용용용용용함률으로하다으로하다 शिव स शिव ने जी स 효어 ‘क거나 님’ की की धि धि धि उप 용추 इनकी इनकी ■ ■ ‘हैंदवध십시오‘हैंदवध 휴 मोंध 례’ 였습니다.
는지> शिव क शिव शिव 효치 प 효치 용동 म र십시오 ठμm के के अंत अंत ■ 약정 गत दो प प효야 क क효치 염 के क 효율 र- एक तो स स십시오 व व십시오 क십시오 क षेत효율, जो प는지 जो는지 त 례 त십시오. दूस ■ मुघतई मुघतई (मुल십시오-ए-कदीम) 이라고합니다 " स ज효사 क क효 증가 तीन독독 용어위 용용하여 में 용추 용액 थे- थे पून치 용액 액치염 용사위용하여 용어 मो 효치 मो पिंगले उत के독독 थ थ독독 용지 दक क कोंकण कोंकण कोंकण क 효어 용동 दक십시오 देश षिण जिले जिले जिले, जिनमें सत सत सत र र 용고 से लेक लेक십시오 ध 는지 व व एवं कोयल तक के क क 효치 र सम 효치 용고 용지 इनके इनके िक 새가 된 अति ह ह में में गये गये जिंजी जिंजी जिंजी, वेल वेल효야 के के ■ ■ ■
भ 접한 त के मुगलों श श 효치 की की की 염 की त त त त 염 शिव शिव शिव की 용추 용액 सन प효사-염 ण ण ण효사 एकतंत 효치 용추 थी अ एकतंत효야 थी त효 증가용 액용치 용액 액어치 용액 액용염용치 용용용;용;용;용;용;용;용;용;용;용;용용;용;용용;용;용용;용용;용용;용용용;용용용;용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용치용용용치용용치치치용치치치용치치치치치용치치치치치치치치치 D D D D D D D D D D D D D D D D D 박 D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D DE REG함; किंतु किंतु किंतु उनके उनके효사 उनके효치 염 में में सह सह 식사 के लिए आठ आठ आठ मंत मंत मंत मंत मंत मंत 염 की एक प प효 थी जिन जिन 효치‘는지 strong>는지 strong> ‘त 접한 일 ज 접한 त 아름다운
अष अषअष ट-प얼 마십시오 (Ashta-Pradhan)
그게 다야. इसमें ियों ियों ियों효야 के प प사용 경우‘ पेशव ‘जो जो थे थे र र र Δ ज ज के ब 효치 सबसे सबसे 용동 अम 접한 일 य य य वित वित वित औ औ 염 र र र 약화 " विदेशमंत विदेशमंत, सुमंत십시오 ी 였다. सेन प प के के के효야 " न धीश십시오 न십시오 न य म म म 용추 मलों 용추 प 효치 용고
- <접한 일 य 접한 일 प प 효어 ध ध효치 염- "
- <접한 일입니다. य 접한 वित 효어 वित십시오 - जस जस जस δ जस यह संबंधी मुद मुद के के प효야 उत 효치 용동 इसकी मौ मौ 식사 तुलन ■ ■켓 यक 효치 र ज अशोक 용고 के मह मह 아름다운 म त से की ज 용추 सकती
- <मंत효야 य 효치 용고 यह यह यह यह ■ 약화
- <<अथव 아름다운 -व पत는지 व व व칼인 र 는지 तथ थ थ तथ तथ जो मह 용추 용액용 액어치 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용용용 액용염 용용용 액금용 용용용 증가용 용용용용 용용용 용용용 용용용용 용용용 용용용용 용용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용 용용 용용 용용 용 용용 용용 용용 용용 용용 용용 용용 용용 용용 용용 용 처리 용용 용용 용사 용용 용용 용용 용용 용용 용용 용 처리 용 처리 용용 용 처리 R 산 R 임으로)
- <<य 아름다운 दबी십시오- यह यह यह विदेश विदेश효야 थ थ치
- <접한 일 य य य स 염-ए -नौबत - ध प प प효야 न 용추 पति 용추
- <न효er - नूनी क क क म 효치어 क क치 용추 णय 용추
- <पंडित십시오 एवं एवं एवं द द 식사 ध십시오. - जपु जपु जपु Δ ■ एवं एवं द द विभ 효치어 क 효치 용액 용추하여
는지> न न효야 य एवं पंडित효사 용고 के효사 용액 액치염 용액; "
प प십시오 प प십시오
δt जस십시오-는지 संग ह ह ह तथ효사 용추 प येक효야 कुछ ंत ंत र효격 प केवल क क십시오 थे औ औ औ십시오. क ■는지 क र र र र는지 जप जप효야 " इस > strong strong strong strong- पप효율 ध치 की की 용추 용액 के लिए लिए प효사 용어 액용치 용용용 액용치 용용용 증가용용용; 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용하기 경우 용용어 용용하여 용 으로어 용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용용 용용용용용 용용용용 용용용용용용용용용용용용용용용용용용 인 होते होते-दीव 접자, मजुमद मजुमद र, फड़नवीस, सबनवीस, क 실제로 चिटनिस चिटनिस, चिटनिस, जम 접한 짓 द
는지>는지 style; ">는지 style;"> प십시오. प प십시오 प प십시오 तथ तथ तथ तथ 염 में में विभक विभक विभक 효치 ।용 액용기 용액용 액용독 용액; 용어; 용어; 용어; ँव ग ग सबसे छोटी छोटी इक इक 였다. 마십시오 शिव भूमि ने ने जी जी जी- Δ Δ र जस ठेके ठेके प प प 약 की, उस समय की फैली हुई हुई प प प थ थ छोड़ 용추 용।।। " जी 접한 1679 ई. में में न 효치 अन치 दत사용 용고 द व효치 용고 भूमि भूमि स십시오. क ।십시오. भूमि भूमि भूमि की 접한 वध से से ज ँचक십시오 क क 아름다운 इसके इसके इसके लिए लिए की की एक एक पद 효치 धति 용추하여 गई जो र र ज ज ज효야 में में एक 용고
शिव 접한 짓 जी की भूमि भूमि र र र는지 र र र효야 " मलिक मलिक 류 अंब भूमि भूमि की म म म की की 용고 इक 용추하여 के ूप독독 में में ज 용추 को को अपन 효치 थ थ치 용어 , 20 20>> 효치 बिस 효치 용추 (बीघ 접) थ strong <총 120 बीघ बीघ 아름다운 एक एक एक च 아름다운
भूमिक σ관
भ़ूमिक र संभ उपज उपज क क क प प 효치 용고 थ 접, किंतु, समय समय के ब ब द द, अन अन 효치 प 효치 용고 प क 효치 के य 용고 चुगियों उठ उठ독 देने के के 효치치치 용액용용치용용용용위위용치용치용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용 증가용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용 무료 KONTER कृषक कृषक चित효야 염 से से ज ज थे थे कि कि उन उन उन 효어 용고 भू- भू-- भू- 실제로 औ औ अन अन 효치 दोनों में में लिय लिय 효치 용고
δlज ज ज ैयतों ैयतों को बीज तथ तथ मवेशी मवेशी ख के के लिए खज खज से अग거나> क र को खेती खेती प प प효야 ैयतें ैयतें हें 효치 आस 효치 용고 फ क효사 फ 염 यह कहन कहन गलत गलत है कि कि अपने र र는지 अपने र र는지 र र को पुष पुष 효치 के 용고 के अभिप효사 용고액 염 से शिव 효치 사말 जी र는지 जस는지-는지 आधुनिक नों नों नों अनुसंध यह यह यह पू पू पू पू णतः सिद효사 ध 염 दिय दिय दिय है कि शिव शिव शिव शिव 효어 용추 용액 액치염 용용하여 용어 액용치 용용용 액용염 용용용 증가용 용용용 용용용 용용용 증가용용용용 용용용 용용용용용 용용용용용용 용용용용용용 용용용용용용 용용용용용용 용용용용용용용용용용용용용용용용용 용사 용용용 용사용 용용용용 용용용용용용 증가용 용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용 인들 으로단 하다서서서서서서서서서서서 ((((((( कहा जाता है कि शिवाजी ने जागीरदारी प्रथा एवं जमींदारी प्रथा को पूरी तरह समाप्तकर किसानों के साथ सीधा संपर्क स्थापित किया। इस इस ह ह 약화 किंतु किंतु लगत कि वह इस इस इस प प 효치 थ치 को पू 용동 उन इतन इतन बस बस इतन 효치 용고 देशमुखों की की त त कम कम क 염 दी, गलत थ थ थ효야 को को सुध 효치 용동 मह 접한 के ट 효치 के पह 효치 प 용동 इस कारण शिवाजी बहुधा पड़ोस के प्रदेशों, मुगल सूबों एवं बीजापुर राज्य के कुछ जिलों पर भी चौथ तथा सरदेशमुखी कर लगा दिया करते थे। लग चौथ चौथ चौथ की की की 효어 액용치 용어 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용용용 용액 용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용용 용용용 용용용용 용용용용용용용용용 용용 용용용용용용용용용용용용용용용용금액용 용용어어; 경우용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용 용사 용용용 용사 용사 용사포 R R R면 R7 , में चौथ चौथ 25 प प효격 तिशत- भू-- Δ र- 마십시오. देन थ थ 류 पड़त थ चौथ के के के स व व 약화 स ■ देस अनुस र यह वैस वैस वैस क क치 थ치 용어 रानाडे इसकी तुलना वेलेजली की सहायक-संधि से से ■ ते कहते क क क औ पड़ोसी पड़ोसी पड़ोसी पड़ोसी र र र र र ■ 약정 यों की सु ■는지 की ग ग ग के के लिय लिय 효치 ज얼 नेव치 효치위 용어위 용액 액용 용액 용액 용액 용액 용용용 용용용 용용용 증가용 용용용 용용용 용용용 증가용 용용용 용용용 용용용 증가 용용용용 용용용용용 용용용용 용용용용용용용 용용 용용용용 용용 용용용용 용용 증가용용용용용용용용용 용용 용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용장인용용용용용용용용용도할처 으로용용독 용용용용용용위위위용위위용용위치치치치치치치치 예치 하여치치치치치치 D위치 D D D D D D D D D D D D D D D D D 예 예 예 예 예 예 예 먹 으로료 약근으로) स ■는지 인 स स एक एक एक एक एक एक एक लुटे लुटे लुटे ■ को को घूस देक देक बचने बचने बचने क क 효치 उप 효치 용고 यह सभी शत शत효사 용액 염 के वि 효치 थ 염 염 प लिए लिए सह प प प सह प बंध बंध बंध बंध बंध लिए लिए सह के के는지 इसलिए चैथ के अधीन जो भूमि थी, उसे औचित्य आधारित प्रभाव-क्षेत्र नहीं कहा जा सकता। चौथ सैद सैद सैद 식사 क क 효치 जो भी भी भी ह ह ह ■는지, व व십시오 튜어 स 실제로 दस प प प तिशत तिशत क क एक एक 용추 थ 접, जिसकी म म म शिव 효치어 अपने 용고 द द द के के독용 액어염 용사용 액용치 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용용용 용액 용용 용 शिवाजी के द्वारा मराठी सेना को एक नये ढंग से संगठित करना उसकी सैनिक प्रतिभा का एक ज्वलंत प्रमाण है। पहले पहले ठों ठों ठों की की लड़नेव लड़नेव फौज फौज में अधिकत अधिकत 염 अश अश 효치 व치 ोही होते थे치용치 용어위용 액어치 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용액 용용용 용용용 액용용 용용용 용용용 용용용용 증가용 용용용 용용용용용 용용용용용용용 용용용용용용용용 용용용용 용용용용용용 용용용용용용 용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용 용용용 용용용 용사 용용용용용용용용용용위용용용 용사용용용용용용용용용위위치사위 처리 하여치염 D 처리 D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D 먹 으로당 인 임으로 किंतु किंतु 류 जी शिव एक नियमित नियमित तथ 효어 स 효치 थ 효치어 सेन 효어 용고 उनके उनके को को सैनिकों 휴 तव십시오 के के लिए सदैव सदैव तैय तैय효야 उनकी उनकी में치 सेन च च च च र효야어 शिव शिव <शिव शिव <शिव 아름다운 एक बड़ बड़ बड़ 류 जह 효치 बेड़ 효치 용고 तथ तथ बंबई बंबई के के 효치 े की छोटी छोटी छोटी ज ज के हिंदुओं को न न न के ूप ूप ूप ूप में भ 염 . 했다. यद 효치 यद यपि 효치 के치용 액어치 용액 액용기 용용용 액용기 용용용 액용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용 용용용용용용 증가용 용용용 용용용용용용 용용용용용용 용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용용 환키 R R R R R R R R R R R R R R R R R 협초한다. " सभ के बख बख 염 के अनुस अनुस अनुस अनुस치 शिव शिव शिव की की सेन 효치 용고 में लगभग ब 용추 용액 सौ स 효치 ह 용추하여 भी भी। थ थ उसके > 접한 की य य 효치 संख치 ज사용 용한 नहीं नहीं है है, किंतु उसने उसने सू सू सू सू는지 के के फ फ फ र र 염 ंसीसी से अस십시오 तोपें तोपें एवं एवं अपनी अपनी तोड़ेद तोड़ेद तोड़ेद तोड़ेद बंदूकों के लिए क सीस ख ■ घुड़सव 접한 तथ तथ तथ दोनों दोनों में में अधिक अधिक अधिक अधिक ियों ियों की नियमित श श ेणिय ेणिय बनी थीं। थीं। थीं। थीं। घुड़सव घुड़सव घुड़सव की र र श श ख 아름다운 ब ब십시오 औ औ십시오 औ औ ■는지 얘야 , " मैदान में काम करने का खर्च चलाने के लिए राज्य की ओर से एक निश्चित रकम मिलती थी। अश ोहियों십시오 ोहियों ोहियों के दल दल में 25 25 अश십시오 ोहियों ोहियों की एक एक इक इक ब नती नती नती 25 आदमियों 25 प एक हवलद हवलद हवलद ■ होत 접한 5 हवलद 접한 ों प ■ एक जुमल द तथ 접한 <<जुमल जुमल 아름다운 류 ों प प प हज हज हज ी होत 접한 일, जिसे एक एक हज हज हज हज हज हूण प प प효야 हज 접한 ियों से ऊँचे पद पद पंचहज 접한 ियों तथ 아름다운 के के के त ■는지 त अश 효치 व치 ोहियों 용추 यद्यपि अधिकतर शिवाजी स्वंय अपनी सेना का नेतृत्व करते थे, तथापि नाम के लिए यह एक सेनापति के अधीन थी। " शिवाजी अपने अभियानों का आरंभ अक्सर दशहरा के मौके पर क ■ थे। मराठों के इतिहास में किलों का महत्त्वपूर्ण भाग होने के कारण उनमें कार्यक्षम सेना रखी जाती थी। प्रत्येक किला समान दर्जे के तीन अधिकारियों के अधीन रहता था- हवलदार, सबनीस और सनोबर्त , तीनों एक साथ मिलकर कार्य करते थे तथा एक दूसरे पर अंकुश रखते थे। और भी, दुर्ग के अफसरों में विश्वासघात को रोकने के लिए शिवाजी ने ऐसा प्रबंध कर रखा था कि प्रत्येक सेना में भिन्न-भिन्न जातियों का संमिश्रण हो। यद्यपि शिवाजी नियमित रूप से तथा उदारतापूर्वक सैनिकों को वेतन और पुरस्कार देते थे, परंतु उनमें कठोर अनुशासन रखना वह नहीं भूलते थे। उन्होंने सैनिकों के आचरण के लिए कुछ नियम बनाये थे, जिससे उनका नैतिक स्तर नीचा न हो। किसी स्त्री, दासी या नर्तकी को सेना के साथ जाने की आज्ञा नहीं थी। ऐसा करने पर सर काट लिया जाता था। गायें जब्ती से मुक्त़ थीं, किंतु बैलों को केवल बोझ ढोने के लिए ले जाया जा सकता था। ब्राह्मणों को सताया नहीं जा सकता था और न ही उन्हें निस्तार के रूप में बंधक रखा जा सकता था। कोई सिपाही (आक्रमण के समय) बुरा आचरण नहीं कर सकता था। युद्ध में लूटे हुए माल के संबंध में शिवाजी की आज्ञा थी कि जब कभी किसी स्थान को लूटा जाए, तो निर्धन लोगों का माल पुलसिया (ताँबे का सिक्का तथा ताँबे एवं पीतल के बर्तन) उस आदमी के हो जायें, जो उन्हें पाये, किंतु अन्य वस्तुएँ, जैसे सोना, चाँदी (मुद्रा के रूप में अथवा ऐसे ही), रत्न, मूल्यवान चीजें अथवा जवाहरात पानेवाले के नहीं हो सकते थे। पानेवाला उन्हें अफसरों को दे देता था तथा वे शिवाजी की सरकार को दे देते थे। न्याय-व्यवस्था प्राचीन पद्धति पर आधारित थी। शुक्राचार्य, कौटिल्य और हिंदू धर्मशास्त्रों को आधार मानकर निर्णय दिया जाता था। ग्राम स्तर पर पाटिल या पंचायत के द्वारा न्याय कार्य किया जाता था। आपराधिक मामलों को पाटिल देखता था। सर्वोच्च न्यायालय को ‘हाजिर मजलिस’ 그러게요. शिवाजी धार्मिक सहिष्णुता के पक्षधर थे। उनके साम्राज्य में मुसलमानों को धार्मिक स्वतंत्रता थी और मुसलमानों को धर्म-परिवर्तन के लिए विवश नहीं किया जाता था। हिंदू पंडितों की तरह मुसलमान संतों और फकीरों को भी सम्मान होता था। उन्होंने कई मस्जिदों के निर्माण के लिए अनुदान दिया था और उनकी सेना में मुसलमानों की संख्या अधिक थी। शासक एवं व्यक्ति दोनों रूपों में शिवाजी का भारत के इतिहास में एक प्रतिष्ठित स्थान है। उन्हें अपने पिता से स्वराज की शिक्षा मिली थी। जब बीजापुर के सुल्तान ने शाहजी को बंदी बना लिया, तो एक आदर्श पुत्र की तरह उन्होंने बीजापुर के शाह से संधिकर शाहजी को छुड़वा लिया। उन्होंने शाहजी की मृत्यु के बाद ही अपना राज्याभिषेक करवाया। उनके नेतृत्व को सभी स्वीकार करते थे, यही कारण है कि उनके शासनकाल में कोई आंतरिक विद्रोह जैसी घटना नहीं हुई। शिवाजी एक अच्छे सेनानायक के साथ-साथ कुशल कूटनीतिज्ञ भी थे। अपनी असाधारण वीरता एवं कूटनीति के बल से वह एक जागीरदार के पद से उठकर छत्रपति बन बैठे तथा शक्तिशाली मुगल साम्राज्य के अप्रतिरोध्य शत्राु हो गये। उन्होंने ‘गनिमीकावा’ नामक कूटनीति को अपनाया,जिसमें शत्रु पर अचानक आक्रमण करके उसे हराया जाता है। उन्होंने दक्कन में अणुओं की तरह बिखरी हुई मराठा जाति को एकता के सूत्र में बाँधा और मुगल साम्राज्य, बीजापुर, पुर्तगालियों, तथा जंजीरा के अबीसीनियनों के जैसी चार बड़ी शक्तियों के विरोध के बावजूद स्वराज का निर्माण किया।
शेरशाह सूरी और सूर साम्राज्य (Sher Shah Suri and Sur Empire) अपनी मृत्यु के समय शिवाजी एक विस्तृत राज्य छोड़ गये। किंतु, शिवाजी के द्वारा अर्जित प्रदेश अथवा कोष मुगलों के लिए उतने खतरनाक नहीं थे, जितना उनके द्वारा दिया हुआ दृष्टांत, उनके द्वारा चलाई हुई प्रथा और आदतें तथा मराठा जाति में उनके द्वारा भारी गई भावना। उनके द्वारा निर्मित मराठा राष्ट्र ने मुगल साम्राज्य की अवहेलना की तथा अठारहवीं सदी में भारत में प्रबल शक्ति बना रहा, जिसके परिणामस्वरूप औरंगजेब का एक वंशज महादजी सिंधिया नामक एक मराठा सरदार के हाथों में वस्तुतः कठपुतली बन गया। मराठा शक्ति ने भारत में प्रभुता स्थापित करने के लिए अंग्रेजों से भी प्रतिद्वंद्विता की। शिवाजी महान् रचनात्मक प्रतिभा के धनी थे। उनमें उन सभी गुणों का समावेश था, जिनकी किसी देश के राष्ट्रीय पुनर्जीवन के लिए आवश्यकता होती है। उन्होंने अपने शासन में कोई विदेशी सहायता नहीं ली। उसकी सेना की कवायद तथा कमान उसके अपने आदमियों के ही अधीन थी, न कि फ्रांसीसियों के। उन्होंने जो बनाया, वह लंबे समय तक टिका, यहाँ तक कि एक शताब्दी बाद पेशवाओं के शासन के समृद्धिशाली दिनों में भी उसकी संस्थाएँ प्रशंसा एवं प्रतिस्पर्धा की दृष्टि से देखी जाती थीं। वह अनावश्यक निष्ठुरता एवं केवल लूट के लिए ही लूट करनेवाले निर्दयी विजेता नहीं थे। उनके आक्रमणों में स्त्रियों तथा बच्चों के प्रति, जिनमें मुसलमानों की स्त्रियाँ और बच्चे भी सम्मिलित थे, उनके शूरतापूर्ण आचरण की प्रशंसा खाफी खाँ जैसे कटु आलोचक तक ने की है:शिवाजी ने सदैव अपने राज्य के लोगों के सम्मान की रक्षा करने का प्रयत्न किया था । वह अपने हाथों में आई हुई मुसलमान स्त्रिायों तथा बच्चों के सम्मान की रक्षा सावधानी से करता था। इस संबंध में उसके आदेश बडे कठोर थे तथा जो कोई भी इनका उल्लंघन करता था, उसे दंड मिलता था। रालिंसन ने ठीक ही कहा है कि ‘वह कभी भी जानबूझकर अथवा उद्देश्यहीन होकर क्रूरता नहीं करते थे। स्त्रियों, मस्जिदों एवं लड़ाई न लड़नेवालों का आदर करना, युद्ध के बाद कत्लेआम या सामूहिक हत्या बंद कर देना, बंदी अफसरों एवं लोगों को सम्मान सहित मुक्त करना- ये निश्चय ही साधारण गुण नहीं हैं।’ अपने व्यक्तिगत जीवन में शिवाजी उस समय के प्रचलित दोषों से बचे रह गये। उसके नैतिक गुण अत्यन्त उच्चकोटि के थे। अपने प्रारंभिक जीवन से ही सच्ची धार्मिक प्रवृत्ति का होने के कारण वह राजनैतिक एवं सैनिक कर्तव्यों के बीच भी उन उच्च आदर्शों को नहीं भूले। शिवाजी का उत्तराधिकार शंभाजी को मिला। शंभाजी शिवाजी के ज्येष्ठ पुत्र थे और दूसरी पत्नी से एक दूसरा पुत्र राजाराम था। उस समय राजाराम की उम्र मात्र 10 वर्ष थी, अतः मराठों ने शंभाजी को राजा मान लिया। विषय-सुख का प्रेमी होने पर भी वह वीर था। उसका प्रमुख परामर्शदाता उत्तर भारत का एक ब्राह्मण था, जिसका नाम कवि कलश 였다. कवि कलश का आचरण निंदा से परे नहीं था। नये राजा;शंभूजीद्ध के अधीन मराठा शक्ति दुर्बल हो गई, परंतु बिल्कुल मंदगति नहीं हुई। औरंगजेब के पुत्र शहजादा अकबर ने औरंगजेब के खिलाफ विद्रोह कर दिया। शंभाजी ने उसको अपने यहाँ शरण दी। औरंगजेब ने अब एक बार फिर जोरदार तरीके से शंभाजी के खिलाफ आक्रमण करना शुरु किया। अंततः 1689 में मुकर्रब खाँ नामक एक साहसी मुगल अफसर ने 11 फरवरी, 1689 ई. को उसको रत्नागिरि से बाईस मील दूर संगमेश्वर नामक स्थान पर पकड़ लिया। उसका मंत्री कवि कलश तथा उसके पच्चीस प्रमुख अनुगामी भी शंभाजी के साथ कैद कर लिये गये। शाही दल ने शीघ्र बहुत-से मराठा दुर्गों पर अधिकार कर लिया, यहाँ तक मराठा राजधानी रायगढ़ पर भी घेरा डाल लिया। दोनों प्रमुख कैदियों को बहादुरगढ़ के शाही पड़ाव में लाकर 11 मार्च, 1689 ई. को मार डाला गया . बहादुरगढ़ के शाही पड़ाव की घटना से मराठों का क्रोधित होना स्वाभाविक था। महाराष्ट्र में रामचंद्र, शांकरजी मल्हार तथा परशुराम त्रयंबक जैसे नेताओं ने मराठों को पुनर्जीवित किया। उन्होंने राजाराम के नेतृत्व में शक्ति संचयकर अपनी पूरी ताकत से मुगलों के साथ राष्ट्रीय प्रतिरोध का युद्ध पुनः आरंभ कर दिया। शाही दल ने दिसंबर, 1699 ई. में सतारा के दुर्ग पर घेरा डाल दिया, परंतु रक्षक सेना ने वीरतापवूक इसकी प्रतिरक्षा की। अब बादशाह स्वयं मराठों के एक के बाद दूसरे किले पर अधिकार करने लगा, किंतु मराठे जो आज खोते थे, उसे कल पुनः प्राप्त कर लेते थे, इस प्रकार युद्ध अंतहीन रूप में जारी रहा। अंत में राजाराम की मृत्यु (12 मार्च, 1700 ई.) के पश्चात् उसके मंत्री परशुराम ने कुछ शर्तों पर इसे समर्पित कर दिया। राजाराम की मृत्यु के पश्चात् उसकी विधवा ताराबाई ने इस संकटपूर्ण समय में अपने अल्पवयस्क पुत्र शिवाजी तृतीय की संरक्षिका के रूप में मराठा राष्ट्र की बागडोर सँभाली। खाफी खाँ जैसे कटु आलोचक तक ने स्वीकार किया है कि वह एक चतुर तथा बुद्धिमत्ती स्त्री थी तथा दीवानी एवं फौजदारी मामलों की अपनी जानकारी के लिए अपने पति के जीवनकाल में ही ख्याति प्राप्त कर चुकी थी। अब मराठा सरदार अपने आप विभिन्न दिशाओं में मारकाट मचाने लगे। संतजी घोरपड़े तथा धनाजी जाधव नामक दो योग्य एवं सक्रिय मराठा सेनापतियों ने एक क्षेत्र से दूसरे क्षेत्र तक रौंद डाला तथा मुगलों को बहुत हानि पहुँचाई। मराठा इतिहासकारों के अनुसार उन्होंने बादशाह के पड़ाव तक अपने साहसपूर्ण आक्रमण किये। मुगल दक्कन के बहुत-से अफसरों ने मराठों को चैथ देकर अपनी रक्षा की तथा उनमें से कुछ ने तो बादशाह के लोगों को लूटने में शत्रु का साथ तक दिया। 3 मार्च, 1707 ई. को औरंगजेब की मृत्यु के बाद मुगल साम्राज्य निरंतर कमजोर होता चला गया और उत्तराधिकार-विवाद के बावजूद मराठे शक्तिशाली होते चले गये। उत्तराधिकार-विवाद के कारण मराठाओं की शक्ति पेशवाओं (प्रधानमंत्री) के हाथ में आ गई और पेशवाओं के अंदर मराठा शक्ति का और भी विकास हुआ और वे दिल्ली तक पहुँच गये। 1761 ई. में नादिरशाह के सेनापति अहमदशाह अब्दाली ने मराठाओं को पानीपत की तीसरी लड़ाई में हरा दिया। पानीपत के तीसरे युद्ध के बाद मराठा शक्ति का विघटन होता चला गया। उत्तर में सिखों का उदय हुआ और दक्षिण में मैसूर स्वायत्त होता गया। अंग्रेजों ने भी इस दुर्बल राजनैतिक स्थिति का लाभ उठाकर अपना प्रभुत्व स्थापित करना आरंभ कर दिया और 1770 ई. तक बंगाल और अवध पर उनका नियंत्रण स्थापित हो गया था। अब मराठों की निगाहें मैसूर पर टिक गई थीं। राज्य के शासन को संगठितकर शाही राज्य को रौंदने के लिए सशक्त उपाय किये गये। मराठे मालवा पर आक्रमण कर बरार में घुस गये। 1706 ई. में मराठों ने गुजरात पर आक्रमण किया तथा बड़ौदा को लूटा। अप्रैल अथवा मई, 1706 ई. में एक विशाल मराठा सेना अहमदनगर में बादशाह की छावनी पर हमला किया, जिसे कठिन संघर्ष के बाद ही पीछे हटाया जा सका। इन आक्रमणों के कारण मराठों के साधन बहुत बढ़ गये। भीमसेन नामक एक प्रत्यक्षदर्शी ने लिखा है कि मराठे संपूर्ण राज्य पर पूर्णतया छा गये तथा उन्होंने सड़कों को बंद कर दिया , अब मराठों की सैनिक कार्य-प्रणाली में भी परिवर्तन हुआ, जिसका तात्कालिक परिणाम उनके लिए अच्छा हुआ। मराठा राष्ट्रीयता विजयिनी शक्ति के रूप में उसके बाद भी जीवित रही, जिसका प्रतिरोध करने में मुगल राजवंश के दुर्बल उत्तराधिकारी असफल रहे।
<हैदरअली और आंग्ल-मैसूर संबंध चौथ औ ■ औ स십시오
सैन सैन सैन य
न्याय-प्रशासन
धार्मिक नीति
शिवाजी का मूल्याँकन (Evaluation of Shivaji)
शिवाजी के उत्तराधिकारी (Shivaji’s Successor)
शंभाजी
राजाराम
ताराबाई और शिवाजी तृतीय
![[야마모토 타쿠마] 사카모토 료마의 친척들이 할복에서 탈출하여 일본 최초의 승려가 되다!](https://www.historyback.com/article/uploadfiles/202207/2022072209275538_S.jpg)
